In nomine Domini, amen.

Noverint universi, quod nos Iacobus Dei gratia rex Maioricarum, comes Rossilionis et Ceritanie, ac dominus Montispesulani.

Prospicientes compassive pretatis intuitu ob remedium anime nostre et in remissionem nostrorum et predecessorum nostrorum peccaminum, homines nostre dicioni subiectos in terris nostris comitatuum Rossilionis et Ceritanie, Confluentis Vallispirii et Cauquiliberi constitutos tam presentes quam posteros, et non solum ipsos sed eorum dominos in personis eorum gravissime cuiusdam servitutis onere afflictos pariter et atritos servitute scilicet que bovaticum nuncupatur, quod adveniente rege seu domino noviter in terris predictis ipse novus dominus levare et recipere consuevit.

Cuiusquidem bovatici levacio seu receptio cum hiis que sequebantur ex ea tam in periuriis quamin penis, pro ipsis periuriis infligendis onus quasi importabile iniferebat.

Quare nostro cordi vehementer insidebat a tam gravibus oneribus ipsos relevare subiectos et quietem ipsis placabilem preparare in spiritu levitatis.

Confidentes per hoc Deum habere propicium et salutem nostre anime et nostrorum procurare successorum et gravamina si qua dictis gentibus quondam intulimus nos vel nostri antecessores aliquibus exactionibus excedentes presenti revelatione oneris quodam modo compensare; idcirco per nos et omnes successores nostros reges seu dominos terrarum omnium predictarum seu aliquarum ex eis, motu proprio regali munifficencia largitatis, affranquimus damus solvimus et diffinimus et quitamus omnibus clericis religiosis et personis ecclesiasticis, scilicet episcopis, abbatibus, prioribus, prepositis, capitulis, conventibus et clericis aliis universis, baronibus, militibus et aliis universis dominium hominum et feminarum habentibus hominum suorum nomine et etiam subiectorum recipientibus ac ipsis omnibus hominibus, scilicet civibus, burgensibus, popularibus, plebeys, rusticis sive pagensibus ac aliis universis et singulis masculis et feminis, et specialiter hominum Perpiniani universitati pro tota villa Perpiniani et terra Rossilionis, Vallispirii et Vallis de Pratis, et Cauquiliberi, et Vallis de Banyullis et singulorum eis et universitati hominum de Podio Cerdano pro tota terra Ceritanie et Beridani et Vallis de Rippis, et singulis ex eis et universitati hominum Ville Franche pro tota terra Confluentis et Capcirii et Donasani, et singulorum ex eis ac omnibus aliis hominibus et feminis per dictas terras Rossilionis, Ceritanie, Confluentis et Vallispirii, Cauquiliberi et aliarum terrarum et locorum predictorum et ibidem habitantibus vel habitaturis, tam presentibus quam posteris, et omnibus et singulis hominibus, castra, loca, villas, terras, possessiones, homines et feminas et alia bona mobilia vel immobilia habentibus et in posterum habituris, cuiuscunque status et conditionis existant, et tibi tabellioni publico infrascripto nomine omnium predictorum et omnium quorum interest vel interesse potest et poterit, stipulanti et recipienti, totam illam servitutem seu exactionem bovatici supradicti.

Ita quod de cetero adveniente de novo rege seu domino in dictis terris, bovaticum non levetur vel aliqua imposicio vel exactio vice vel loco illius per ipsum regem seu dominum novum ab hominibus supradictis seu rebus eorum, nec ipsi reges seu domini noviter venientes sucessive in perpetuum levent nec recipiant bovaticum supradictum a gentibus memoratis nec bonis earum, seu ab ipso bovatico et omnibus bovatici predicti servitutibus et gravaminibus et appendiciis nunc et in perpetuum totaliter sint immunes, presentes et posteri, cum omnibus bonis suis, facientes per nos et omnes successores nostros reges seu dominos predictarum terrarum omnibus et singulis supradictis, prelatis, religiosis, personis ecclesiasticis et baronibus, magnatibus, militibus, et aliis terrarum dominis nomine suorum hominum ac etiam subiectorum et etiam ipsis hominibus et subditis eorundem, et dictis universitatibus et aliis hominibus supradictis et eorum singulis, et tibi scriptori publico infrascripto tanquam publice persone nomine omnium predictorum et omnium aliorum quorum interest vel interesse potest et poterit, stipulanti et recipienti, pactum de non petendo bovatico supradicto vel aliqua alia impositione vel exactione vice vel loco illius ab hominibus supradictis, masculis et feminis, cuiuscunque conditionis et status existant, vel de bonis mobilibus seu immobilibus eorundem; immo pocius a servitute et exactione dicti bovatici liberi et immunes et franchi perpetuo remaneant in[concus]se dictaque servitus seu exactio bovatici supradicti.

Ita per hanc nostram remisionem radicitus sit extincta, quod casu aliquo seu occasione nullatenus valeat suscitari vel alia impositio seu exactio vice vel loco aut occasione eiusdem.

Verum quoniam non est incongruum immo dignum ut tanta libertate donati tantique benefficii memores non ingrati aliquam vicissitudinem refferant et rependant et licet minorem; attendentes etiam et considerantes quod ex hoc tollitur et extingitur apud successores nostros omnis occasio seu materia murmurandi contra huiusmodi concessionem et ordinationem libertatis predicte, nos tractatu habito et sollempni consilio cum predictis prelatis, religiosis personis, ecclesiasticis, magnatibus, baronibus, militibus et aliis terrarum et locorum dominis, civibus, burgensibus, popularibus, plebeis et rusticis seu pagensibus, et omnibus supradictis seu procuratoribus eorumdem ad hoc specialiter destinatis, de consensu et voluntate fere omnium predictorum, et in recompensatione et vice bovatici supradicti et voluntate eorum et concessione placcabili imponimus, constituimus et ordinamus salinarium seu gabellam salis in omnibus terris nostris predictis quas a dicto bovatico affranquimus, scilicet Rossilione, Ceritania, Confluente, Vallispirio, Cauquilibero et aliis supradictis terris dominationi nostre subditis.

Quodquidem salinum seu gabella salis ad nos pertineat et ad nostros successores in perpetuum; ita quod in dictis terris superius expressatis nullus homo vel femina cuiuscunque status aut condicionis existat audeat sal vendere, emere, dare, vel etiam alienare quoquomodo, nisi gabelle nostre vel a gabella vel nisi dictum sal de gabella nostra et nostrorum regia habuerit, quo casu possit pro suo libito de sale semel gabellato ut voluerit vendere dare et alienare.

Item, ad vitandum quod fraus seu capcio aliqua non possit comiti neque machinari in facto predicte gabelle, statuimus etiam et ordinamus per nos et successores nostros quod predicta gabella seu redditus dicte gabelle nunquam possit vendi sed illam nos et nostri successores teneamus et habeamus tenere perpetuo ad manum nostram.

Statuentes firmiter et districte mandantes, quod omnes homines dictarum terrarum nostre dominationi subiectarum cuiuscunque status et conditionis fuerint, teneantur dictum salinarium seu gabellam salis regiam et constituciones circa ipsam gabellam et salinarium per nos diligenti consilio ordinatas, secundum formam et modum quos in constitutione inde facta lacius scriptos invenerint diligentissime observare. Existimantes se debere incurrere penam comissiones in constitutione nostra contentas si in aliquo contra nostram predictam ordinationem eos venire contigerit ausu temerario contumaces.

Denique nos Iacobus, Dei gratia rex [88r] predictus volumus et mandamus carissimo primogenito nostro Sanccio necnon et aliis filiis nostris Fferrando et Philippo, et omnibus nostris et dictorum filiorum nostrorum successoribus ad quos predicte terre vel aliqua ipsarum forsitan deveniet, quatinus predictum affranquimentum et immunitatem perpetuo observent et teneant et nunquam contravenire presumant directe vel indirecte, seu per obliqum nec aliquid petere vel exigere quod videretur esse in lesionem vel diminutionem aut detractionem predicte libertatis seu concessionis nostre sed totis viribus predictam libertatem debeant deffensare, et sint in locum dicti bovatici salinarii seu gabelle predicte receptione contenti.

Ne vero dictum salinarium seu gabella salis processu temporis nimium augmentetur in preiudicium hominum predictorum et tocius terre nostre predicte, decernimus volumus et statuimus quod dictum salinarium seu gabella salis nobis et nostris successoribus valeat dum taxat mille libris, deductis expensis omnibus et avariis et libertatibus francorum et aliis universis que inde levari congruum erit visum.

Et quia non potest ad presens certissima taxacio fieri, videlicet in qua quantitate mensura salis debeat emi et vendi nec fieri ad huc equa distributio quantitatis, ut dicte mille libre equo iudicio dividantur post sequentes tres annos a proxime instanti festo Sancti Michaelis septembris sequentes, prout in nostra constitutione circa dictum salinarium edita continentur decernimus esse taxandam formam precii supradicti, quo tempore per experienciam facti erit notum qualiter fuerit ordinandum.

Et tunc in tali precio dictum sal equo limite incomutabiliter statuatur, secundum dictarum mille librarum annualium rectam considerationem quod ulterius non vacillet salis precium supradictum sed perpetuo remaneat immutandum; ita quod propter augmentum terrarum predictarum vel diminutionem vel propter sale caristiam vel utilitatem salis precium non mutetur, sed illa quantitas et forma que tunc constituetur debeat in perpetuum incomutabiliter permanere, nec aliquo casu superveniente deinde possit nec valeat immutari.

Promittentes quoque per nos et nostros successores predictum salinarium et salis gabellam manutenere et servare, et eam sale instructam tenere et facere teneri cum complemento salis quod dictis terris omnibus sufficiens habeatur nec interveniente casu aliquo contraire.

Et ad maiorem omnium premissorum firmitatem et ut premissa omnia et singula per nos et omnes dictos successores nostros incomutabiliter observentur, premissa iurari fecimus vice nostra et in animam nostram per nobilem virum Petrum Gaucerandi de Pinosio et de hiis omnibus iussimus fieri publicum instrumentum quod bulla nostra pendenti plumbea iussimus comuniri.

Nos igitur Petrus Gaucerandi de Pinosio predictus vice nomine et mandato ac in animam predicti domini regis, iuramus premissa omnia per Deum et eius sancta quatuor evange[lia] manibus nostris corporaliter tacta.

Ad hec nos Sanccius predicti domini regis primogenitus, recognoscentes nos esse etatis maiorem viginti annorum, certifficati de iure et de facto, ex certa sciencia et gratis, non inducti metu vel vi aliqua, videntes et reputantes precedencia omnia et singula fore laudabilia et honesta ac Deo et hominibus beneplacita et accepta, omnia predicta et singula laudamus, approbamus et ratifficamus, et ita totum ut in hac carta continetur nos et nostros omnes successores observaturos sincere, bona nostra fide et sollempni stipulatione, tibi scriptori publico infrascripto tanquam publice persone nomine omnium predictorum et omnium aliorum quorum interest vel interesse potest et poterit stipulanti et recipienti, promittimus et etiam per Deum tactis sacrosanctis quatuor Dei evangeliis corporaliter sponte iuramus.

Et nos Ferrandus preffati domini regis filius, scientes et recognoscentes nos esse maiorem etatis decem et octo annorum; et nos Philippus preffati domini regis filius, recognoscentes nos esse maiorem etatis quatuordecim annorum, non inducti dolo vi vel metu, sed gratis ac spontanea voluntate, prescripta omnia grata et rata acceptantes, promittimus bona nostra fide sollemnique stipulatione tibi scriptori publico infrascripto nomine omnium predictorum et omnium aliorum quorum interest vel interesse potest et poterit stipulanti et recipienti nos observaturos inviolabiliter omnia et singula supradicta, et sic iuramus per Deum et eius sancta quatuor evangelia manibus nostris corporaliter tacta.

Acta sunt hec in camera regia castri Perpiniani domini nostri regis predicti, et per ipsum dominum regem laudata et firmata, et per dictum nobilem Petrum Gaucerandi, nec non et per illustres Sanccium et Ferrandum preffati domini regis filios, laudata, approbata et firmata ac iurata, ut superius continetur, septimo kalendas octobris anno Domini millesimo trecentesimo tercio, in presencia et testimonio reverendi in Christi patris domini Raymundi, Dei gracia Elnensis episcopi, Bernardi Hugonis archidiaconi Rossilionis in Elnensis ecclesia, Raymundi Olivarii, Berengarii de Argileriis, canonicorum, et Raymundi Guillermi sacriste dicte Elnensis ecclesie, et venerabilium fratris Guillermi Sancti Michaelis de Cuxano, et fratris Raymundi Arularum, et fratris Guillermi Sancti Genesii, et fratris Petri Vallis de Bona, et fratris Bertrandi Sancti Andree de Sureda monestariorum abbatum, et Raymundi de Cereto Sancte Marie de Corneliano, et Bernardi Veciati Sancte Marie de Aspirano, et Raymundi Sancte Marie de Serrabona monasteriorum priorum, et fratris Arnaldi de Saorra prepositi et sindici monestarii Sancti Martini Canigonencis, et fratris Petri Berengarii sindici monasterii Fontis Frigidi, et fratris Guillermi Bestorr sindici monasterii de Iavo, et nobilium Raymundi de Caneto, et Arnaldi de Castro Novo, Petri de Podio, Ermengaldi de Lupiano, Ademarii de Mosseto, Petri de Sancto Martino, Bernardi de Monte Lauro, Berengerii de Calderiis, Petri de Parietibus Tortis, Raymundi de Alanyano, Guillermi de Alanyano, Arnaldi de Sancto Marciali, Berengerii de Hulmis senioris, Berengerii de Hulmis filii quondam Bernardi de Hulmis, et Arnaldi de Lupiano militum, et Petri de Geneseto, procuratores ad hec specialiter destinati per nobilem Bernardum de Sono et Petri Adalberti, Guillermi Hominis Dei, Vitalis Grimaldi et Hugeti Sabors, burgensium et sindicorum universitatis hominum ville Perpiniani, et Raymundi Vitalis iureperiti, Symonis Catelli et Petri Solacz, sindicorum hominum Podio Ceritani, et Ferrarii Oliverii et Guillermi Prepositi sindicorum universitatis hominum Ville Franche Confluentis, et Petri Amorosii et Bernardi Torrono sindicorum universitatis hominum Cauquiliberi.

Qui sindici per dictas suas universitates constituti sunt, ad acceptandum dictam gratiam remissionis dicti bavatiti ad probandum et rattifficandum dictum salinum seu salis gabellam, ut in suis sindicatibus de quibus fidem fecerunt per publica instrumenta plenius continetur.

Et etiam fuerunt ad premissa omnia presentes plures alii clerici et religiosi milites et alii quam plures homines.

Postquam die martis qua dicitur quintodecimo kalendas octobris anno predicto, inclitus dominus Philippus predicti domini regis filius existens in domo de Baiollis, laudavit, approbavit et etiam iuravit predicta omnia ut superius continentur.

Convocatis et presentibus testibus, Raymundo Guillermi sacrista Elnensis, Arnaldo Massoti sacrista Perpiniani, fratre Arnaldo de Villa Granata milite, fratre Berengerio de Alanyano sacerdote, et fratre Petro Fusterii de ordine hospitalis Sancti Iohannis, Bernardo Sabaterii sacerdote, Bernardo Guillermi de Clayrano domicello, Petro de Muredine, Raymundo Guillermi de Villa Mala, et Iohanne de Ultracalmis clericis.

Ego Bernardus de Foliano hanc cartam scripsi mandato notarii infrascripti.

Post premissa vero nobilis vir Arnaldus de Corsavino, pro se et nobili viro Gaucerando de Cabrencio consanguineo suo, a quo habebat mandatum speciale et auctoritatem in hac parte, de quo mandato constat per quandam litteram papiream sigillatam sigillo dicti nobis Gaucerandi, quam ostendit nobilis Arnaldus de Corsavino preffatus, cum ipsi nobiles non consensissent nec consensum et voluntatem suam expresso prestitissent, adhuc constitutioni dicti salinarii seu salis gabelle et aliis supradictis, idem nobilis Arnaldus de Corsavino, nomine suo et dicti nobilis Gaucerandi constitutus, in presencia preffati nostri regis in camera regia castri Perpiniani domini regis expresse consensciens, supradictis omnibus et singulis eadem omnia et singula supradicta laudavit, approbavit et ratifficavit nonas novembris anno predicto quo dicitur millesimo trecentesimo tercio.

Presentibus testibus nobili Raymundo de Caneto, Iacobo de Muredine, Berengario de Calderiis militibus, Raymundo Guillermi sacrista Elnensis, Bernardo Dalmacii legum doctore, Arnaldo Baiuli et Iacobo Catelli iureperitis, Guillermo de Podio Orphile, et Petro de Calidis, et Laurencio Plasense scriptore publico Perpiniani cuius mandato ego dictus Bernardus de Follano hec omnia scripsi.

Ego Laurencius Plasensa publicus scriptor Perpiniani requisitus et mandatus hanc cartam scripsi feci et clausi et subsignavi meo publico et solito sig+no.