ARXIU VIRTUAL JAUME I
Documents d'època medieval relatius a la Corona d'Aragó
Documents de les Illes Balears
21 de març de 2009
Hem incorporat nou documents del segle XIII relatius a les Illes Balears, transcrits a partir de l'edició del "Viage literario a las iglesias de España" (volum XXI) de Jaime Villanueva, publicada l'any 1851, trets de diversos arxius i relatius en bona part als difícils orígens del bisbat de Mallorca
1229, novembre 29. Perugia
El papa Gregori IX ordena al prior i a fra Ramon de Penyafort, de l'orde dels Predicadors, de Barcelona, que prediquen per la Gàl·lia de Narbona i animen els seus habitants a participar en la campanya militar de Mallorca, que en aquells moment havia iniciat el rei Jaume I d'Aragó, amb la finalitat de conquerir les Illes Balears
Jaime Villanueva. Viage literario a las iglesias de España. Madrid 1851. Vol. XXI, p. 252. Transcripció, amb variants formals, efectuada a partir d'aquesta edició
Gregorius episcopus, servus servorum Dei.
Dilectis filiis priori, et frater Raymundo, ordinis Predicatorum Barchinone. Salutem et apostolicam benedictionem.
Sicut gratanter audivimus et referimus gratulanter, charissimus in Christo filius noster Jacobus, illustris rex Aragonum, zelo fidei christiane succensus, cupiens aliquid retribuere Domino pro omnibus, que retribuit ipse sibi, signo crucis de manu venerabilis fratris nostri episcopi Sabinensis, tunc apostolice sedis legati, suscepto, in manu forti et brachio extento contra mauros christiani nominis inimicos magnanimiter et magnifice se accinxit, nec habens pretiosiorem suam animam semetipso, ad insulas Maioricas collectis viribus regni sui prospere transiens, civitatem Maioricensem et ipsius regem obsidione vallavit, ut captis hostibus vel dispersis, terra cultui divino reddatur, et funes taberculorum ecclesie dilatentur.
Sed cum ad tam insigne, tamve sanctum negotium finaliter prosequendum ipsius regis iuvande sint vires, ne si (quod absit) procerum deffectu contingeret deseri, enormis confusio sequeretur, expedit, ut qui generalis ecclesie prosequitur interesse, communibus subsidiis adiuvetur, adiutoribus digne retributionis premio reservato.
Quocirca discretionis vestre per apostolica scripta mandamus, quatenus fideles Christi, tam clericos quam laicos, per Arelatensem et Narbonensem provinciam constitutos salubribus monitis et sedulis exhortationibus inducatis, ut regi predicto, huiusmodi negotio fideliter insistenti, tam in personis quam rebus studeant efficaciter subvenire, illam eis indulgentiam concedendo, que concedi solet subvenientibus Terre Sancte; mandatum nostrum taliter impletui, quod exinde apud Deum et homines mereamini commendari, nosque devotionem vestram dignam dignis debeamus prosequi actionibus gratiarum.
Datum Perusi III kalendas decembris, pontificatus nostri anno tertio.
1116, maig 23. Viterbo
El papa Pasqual II posa el comte de Barcelona sota la seua protecció
Jaime Villanueva. Viage literario a las iglesias de España. Vol. XXI., p. 247. Madrid 1851. Transcripció amb variants formals efectuada a partir d'aquesta edició
Paschalis episcopus servus servorum Dei.
Dilecto filio Raimundo Barchinonensium marchioni, Bisuldunensium et Provintie comiti, salutem et apostolicam benedictionem.
Devotioni tue, karissime fili, congratulamur, quod inter curas bellicas beati potissimum Petri optas munimine confoveri. Huius devotionis petitionem libenter admittimus, quia te in Dei et ecclesie servitio efficaciter laborare cognoscimus.
Non parvum enim tue nobilitati meritum labor ille conciliavit, quo per anni longitutinem in Balearibus insulis contra hostes christiani populi desudasti. Cui tuo tuorumque consortium glorioso procinctui omnipotens Deus gloriosam de hostibus suis victoriam conferre dignatus est. Super hoc ad expugnandos mauros ac moabitas in Hispanie partibus, et Tortosam, eorum presidium obsidendam, animi nobilis industriam paras.
Ea propter dulcedinis tue petitionibus ampliori benignitate accomodamus assensum, personam siquidem tuam, et uxoris tue, ac filiorum vestrorum, et honorem vestrum, quem aut in presenti VIIII indictione tenetis, aut in futurum prestante Deo habebitis, per decreti presentis paginam sub triginta morabitinorum censu annuo in beati Petri et eius sedis apostolice tutela suscipimus.
Precipientes et stabiliter statuentes, ne cuiquam omnino persone liceat lesionem vobis vel honori vestro, aut injuriam irrogare.
Si quis autem, quod absit, aut vobis, aut honori vestro lesionem vel injuriam inferre temptaverit, apostolice sedis patrocinium vobis efficaciter prebeatur, quo et vobis debita protectio adesse debeat, et infestatoribus vestris dignum juditium et ultio debita exeratur.
Ego Paschalis catolice ecclesie episcopus subscribo.
Datum apud Transtiberim per manum Johannis sancte romane ecclesie diaconi cardinalis ac bibliothecarii X kalendas junii, indictioni IX, Incarnationis Dominice anno M. CXVI., pontificatus autem domini Paschalis secundi pape anno XVII.
1231, setembre 29. Lleida
Jaume I dóna a l'infant Pere de Portugal i al comte Nunó Sanç les illes d'Eivissa i Formentera
Jaime Villanueva. Viage literario a las iglesias de España. Vol. XXI., pp. 259-260. Madrid 1851. Transcripció amb variants formals efectuada a partir d'aquesta edició
Manifestum sit omnibus quod nos Jacobus Dei gratia rex Aragonum et regni Maioricarum, comes Barchinone et dominus Montispesulani; cum presenti carta per nos et successores nostros donamus et concedimus vobis illustri infanti dompno Petro, et vobis karissimo consanguineo nostro dompno Nunoni Sancii, quod habeatis perpetuo insulam Evize et Formentere cum suis pertinenciis universis, retenta nobis et nostris successoribus potestate omnium castrorum que sunt ibi vel fuerint; et quod teneatis eandem insulam per nos in feudum et successores nostros; et faciatis inde per nos pacem et guerram de christianis et Andalucia, si dictam insulam, scilicet, adquiretis et capietis ab instanti festo sancti Michaelis septembris usque ad duos annos.
Et si forte infra vel ultra dictum spacium anno nos dictam insulam adquiremus, donamus et concedimus eam vobis, illustri infanti dompno Petro, quod teneatis eam sub ipsis conditionibus quibus habetis regnum Maioricarum et insulam Minoricarum; salvo iure in omnibus dompni Nunonis Sancii, quod sibi penitus conservamus.
Datum apud Ilerdam III kalendas octobris anno Domini millesimo CC tricessimo primo.
Signum + Jacobi, Dei gratia regis Aragonum, [et regni Maioricarum, comitis Barchinone et domini Montispesulani].
Testes huius rei sunt: Ato de Focibus maiordomus Aragone, Rodericus de Lizana, Sancius de Orta, Blascus Maza, Rodericus Exeminis de Luzia, Garcia de Orta, Pelegrinus de Bolas, Petrus Petri justitia Aragone.
Sig+num Guillermi Scribe, qui mandato domini regis pro Petro Sancii notario suo hanc cartam scripsit, loco die et anno prefixis.
1232, abril 5. Barcelona
Jaume I atorga la carta de dotació de l'església de Mallorca
Jaime Villanueva. Viage literario a las iglesias de España. Vol. XXI., pp. 282-283. Madrid 1851. Transcripció amb variants formals efectuada a partir d'aquesta edició, feta a partir de la còpia manuscrita conservada a l'Arxiu de la Seu de Mallorca, Llibre Groc, f. 53
In nomine sancte et individue Trinitatis, que terram palmo concludens totum subdit suis orbem legibus.
Pateat universis presentem paginam inspecturis, quod nos Jacobus Dei gratia rex Aragonum et regni Maioricarum, comes Barchinone et Urgelli et dominus Montispesulani; intentione firmissima complectentes quod omne datum optimum desursum est descendens a Patre luminum: ad honorem domini nostri Jhesu Christi, qui rex regum existens dominantibus dominatur et beatissime genitricis eiusdem, quam coram filio suo semper pro fidelibus pie credimus assistricem.
Sincera devotione animi et gratissima voluntate, per nos et omnes successores nostros, damus et concedimus et in perpetuum assignamus domino Deo et ecclesie beate Marie sedis Maioricarum et vobis venerabili patri Bernardo Dei gratie abbati Sancti Felicis Guixolensis, in eiusdem loci episcopum postulato et successoribus vestris, quicumque vobis ibidem successerint in futurum, plene, integre et perfecte, videlicet, totam decimam et primiciam in tota parte nostra honorum nostrorum omnium, quos habemus et habere debemus apud Maioricas in presenti et nos aut successores nostri in tota eadem insula et in Minorica eodem modo, et in Evissa adquiremus et adquirere seu debere poterimus in futurum, omnis generis bladi, vini et olei et ominium terre fructuum, universorum etiam animalium, que Deus ibi dederit, secundum quod in lege Domini, creatoris nostri preceptum novimus et statutum.
Et quia bonum esse dedicimus divinis iussionibus adherere, donationi adicimus supradicte quod de omni genere piscium, qui in mari, in portubus, videlicet et in plagis in toto termino Maioricarum, Minorice etiam et Evisse capientur, plene percipiat decimam ecclesia memorata, sicut in omnibus supra dictis.
Decimam vero de albuferis et de iusticiis ac caloniis, censibus et proventibus, sive escautis maris inde penitus exceptamus.
Si etiam nos aut successores nostros monetam cudere vel fabricari contigerit in insulis supra dictis, vos et successores vestri et ecclesia memorata plene et perfecte inde decimam percipiatis et pacifice habeatis.
Promittimus itaque per nos et successores nostros vobis memorato Bernardo et vestris successoribus in ecclesie Maioricarum, quod premissam donationem, quam pio decrevimus studio faciendam, semper servabimus et servari a nostris subditis fideliter faciemus.
Mandantes vicariis et baiulis nostris et nostrum locum tenentibus et universis nostris subditis tam presentibus quam futuris, quod hanc donationem et concessionem nostram firmam habeant et observent et faciant firmiter observari, et non contraveniant in aliquo, si de nostra confidunt gratia et amore.
Datum Barchinone nonas aprilis anno Domini millesimo CC XXX secundo.
Sig+num Jacobi, Dei gratia regis Aragonum et regni Maioricarum, comitis Barchinone et Urgelli et domini Montispessulani.
Huius rei testes sunt, Poncius Hugo comes Empuriarum, Bernardus de Sancta Eugenia, Ferrandus infans Aragonum, Guillermus de Montecatheno, Bernardus de Foxano, Nuno Sancii, Olivarius de Terminis, Petrus de Scintillis sacrista Barchinone.
Sig+num Guillermi Scribe, qui mandato domini regis pro Guillermo de Sala, notario suo, hoc scribi fecit loco die et anno prefixis.
1232, juliol 31
El papa Gregori IX considera insuficient la dotació assignada pel rei Jaume I a l’església de Mallorca i ordena als bisbes d’Urgell i Girona que li ho comuniquen i que se n’ocupen de proveir la seu del bisbat de Mallorca en la persona que consideren més oportuna, però no l’abat de Sant Feliu de Guíxols, que era el candidat proposat per Jaume I
Jaime Villanueva. Viage literario a las iglesias de España. Vol. XXI., p. 284. Madrid 1851. Transcripció amb variants formals efectuada a partir d'aquesta edició
Gregorius episcopus servus servorum Dei.
Venerabilibus fratribus [...] Urgellensis, et [...] Gerundensis episcopis, salutem et apostolicam benedictionem.
Venerabilis frater noster [...] archiepiscopus Tarraconensis, et carissimus in Christo filius noster [...] Aragonum rex, illustris, per suas nobis litteras humiliter supplicarunt, ut cum idem rex ecclesiam Maioricarum de decimus, primitiis et aliis iuribus dotaverit, sicut sue littere continebant, dilecto filio [...] abbati Sancti Felicis Guixolensis, quem in ipsius ecclesie pastorem unanimiter postulantes multipliciter comendarunt, faceremus munus consecrationis impendi.
Verum quia ecclesiam de decimis et primitiis, que de iure debentur ecclesiis, non reputamus esse dotatam, fraternitati vestre, de qua in Domino plenam optinemus fiduciam, per apostolica scripta mandamus, quatinus regem moneatis eundem, ut ecclesiam ipsam, necnon et alias ecclesias, que sunt et debent ibi construi in futurum, taliter de possessionibus et aliis redditibus dotare procuret, quod excellentiam regiam deceat, et in ea residens episcopus honorifice, iuxta pontificalis oficii dignitatem et canonici, qui ibidem instituti fuerint, exinde valeant commode sustentari.
Qua sufficienter dotata, provideatis sibi auctoritate nostra de persona idonea in pastorem, ei munis consecrationis post modum impensuri.
Quia vero ipsi ecclesie de pastore sic volumus provideri, ut nullius ius ex hoc facto ledatur, volumus et mandamus ut ecclesiam sepe fatam ad manus romane ecclesie reservetis, donec de iure Barchinonense ecclesie ac aliorum per sedem apostolicam plenius cognoscatur.
Datum Reale, II kalendas augusti pontificatus nostri anno sexto.
1235, gener 11. Perugia
El papa Gregori IX ordena al prepòsit de Tarragona que se n’ocupe de l’administració dels béns i drets de l’església de Mallorca, que encara no té bisbe
Jaime Villanueva. Viage literario a las iglesias de España. Vol. XXI., pp. 285-286. Madrid 1851. Transcripció amb variants formals efectuada a partir d'aquesta edició
Gregorius episcopus servus servorum Dei.
Dilecto filio preposito Terrachonensi, salutem et apostolicam benedictionem.
Ad nostram noverit audientiam pervenisse quod cum olim carissimus in Christo filius noster J., illustris rex Aragonum, ac venerabiles fratres nostri episcopi, necnon dilecti filii nobilis vestri, barones regni eiusdem, ad occupandas Maioricarum insulas vellent procedere, voto se unanimiter astrinxerunt, sicut in instrumento inde confecto plenius dicitur contineri, quod si Deus ipsis traderet terram illam, iidem in priis ecclesie Dei construende ibidem dominicaturas et dotem congruum assignarent; de quibus viri ecclesiastici illic Domino servituri possent comode sustentari.
Nos igitur sicut convenit attendentes, quod ad divini cultus, morum ac fidei propagationem, episcopus et clerici sint ibidem plurimum oportuni, ne de negligentia possimus circa nostrum ministerium merito reprehendi, dilecto filio electo Terraconensis, de cuius sinceritatis prudentia gerimus fiduciam pleniorem, vices nostras in hoc parte duximus commitendas, sibi nostris dantes litteris in mandatis, ut regem prefatum et dilectum filium nobilem virum Petrum, qui, sicut accepimus, regni Maioricarum dominium obtinet, et omnes eiusdem terre participes vel eorum successores seu defunctorum heredes ad dotem et dominicaturas, prout se ad id sponte voto ac fide media astrinxerunt, ecclesie assignandas, auctoritate nostra, monitione premissa, sublato cuiuslibet appellationis impedimento compellat, contradictores si qui fuerint vel rebelles per censuram ecclesiasticam compescendo.
Ut autem ea que super premissis idem electus duxerit ordinanda, illibata valeant conservari, discretione tue per apostolica scripta precipiendo mandamus, quatenus personaliter ad regnum ante dictum accedens, dotem et dominicaturas et alia iura, per iam dictum electum ecclesie ibidem construende assignanda, vice nostra recipias et ea diligentes conservare procures, episcopo illic preficiendo divina favente gratia resignaturus fideliter universa; et alias ea nichilominus que ad cultum divini nominis et ecclesie honorem hac utilitatem videris expedire interum tractaturus.
Datum Perusii III idus januarii pontificatus nostri anno octavo.
1237, juliol 15. Viterbo
El papa Gregori IX encomana al bisbe de Lleida Pere d’Albalat i al de Vic, Bernat Calbó, així com a fra Ramon de Penyafort, l’elecció i consagració del primer bisbe de Mallorca
Jaime Villanueva. Viage literario a las iglesias de España. Vol. XXI., pp. 286-287. Madrid 1851. Transcripció amb variants formals efectuada a partir d'aquesta edició
Gregorius episcopus servus servorum Dei.
Venerabilibus fratribus [...] Ilerdensi et [...] Vicensi episcopis, et dilecto filio fratri Raimundo, ordinis fratrum Predicatorum, capellano et penitentiario nostro. Salutem et apostolicam benedictionem.
Licet secundum apostolum, neque qui plantat, ne que qurigat sit aliquid, sed qui dat Dominus incrementum, vinee tamen Domini sabaoth cultores positi et custodes, desiderio desiderantes circa illam diligentem sollicitudinem et sollicitam diligentiam adhibere, et cooperatores Dei cupientes existere, iuxta quod ex iniuncte nobis oficio imminet servitutis, libenter eius gratiam sequimur preeuntem.
Quia etsi non egeat adminiculo alicuius, utpote cuncta potens, placet ei tamen humane cooperationis affectus, cui nihil potest adiici vel adimi per efectum.
Sane gratias agentes gratiarum omnium largitori, qui per charissimi in Christo filii nostri illustris regis Aragonum, et aliorum Christi fidelium ministerium propriam causam gerens, regnum Maioricarum dudum a sarracenis invasum, cultui restitui christiano, ac volentes ecclesie Maioricane pastore carenti, que ad nos nullo medio pertinet, de persona idonea provideri, per quam commissus sibi populus celestis irrigui foveatur humore, circunspectioni vestre, de qua plenam fiduciam obtinemus, provisionem ipsius ecclesie duximus commitendam.
Quo circa discretioni vestre per apostolica scripta mandamus quatinus talem eidem ecclesie preficiatis in episcopum et pastorem, qui tanto congruat oneri et honori; ac faciatis ei a sui subditis obedientiam et reverentiam debitam exhiberi.
Cui vos, fratres episcopi, adiuncto vobis legitimo collegarum numero, non quidem de Terraconensi provintia, sed potius aliunde, consecrationis gratiam impendatis, recepturi ab eo postmodum pro nobis, et romana ecclesia, fidelitatis solite iuramentum, iuxta formam quam vobis sub bulla nostra mittimus interclusam, contradictores per censuram ecclesiasticam appellatione postposita compescendo.
Formam autem iuramenti, quod ipse prestabit, de verbo ad verbum nobis per eius patentes litteras suo sigillo signatas per proprium nuntium quantocius transmitatis.
Quod si non omnes hiis exequendis potueritis interesse, duo vestrum ea nichilominus exequantur.
Datum Viterbii idus julii pontificatus nostri anno undecimo.
1238, novembre 27. València
Acord entre el rei Jaume I i el bisbe de Mallorca per al repartiment dels delmes pertanyents a l’església mallorquina
Jaime Villanueva. Viage literario a las iglesias de España. Vol. XXI., pp. 286-287. Madrid 1851. Transcripció amb variants formals efectuada a partir d'aquesta edició
In Dei nomine.
Sit omnibus manifestum presentibus et futuris, quod facta est compositio perpetuo duratura inter dominum Jacobum Dei gratia regem Aragonum, Maioricarum et Valencie, comitem Barchinone et Urgelli, dominum Montispesulani, et Petrum infantem dominum regni Maioricarum, ex una parte; et venerabilem patrem R. Maioricensem episcopum, ex altera, sub tali forma et tenore:
Quod dominus rex habeat in feudum perpetuum duas partes de decimis iure divino debitis, videlicet, in pane, vino et oleo.
In reliquis autem decimationibus, tam animalium grossorum, et minutorum, quam ovium, lane et casei ac piscium, habeat dominus rex totam medietatem; reliqua vero medietas cedat in partem Maioricensis ecclesie et episcopo.
Verumptamen hoc subintellecto et addito, quod si dominus papa compositionem hic annotatam nolit habere ratam, dominus rex vel infans non teneantur ad compositionem istam aliquatenus obligari.
Datum apud Valenciam, quinto kalendas decembris anno Domini millesimo CC XXX octavo.
Huius rei testes sunt, B. Barchinonensis episcopus, Rodericus de Liçana, Assallitus de Gudal, Artallus de Luna, Eximinus Petri repositarius Aragonum, P. Petri justitia Aragonum.
Sig+num Guillermi Scribe, qui mandato domini regis pro domino Berengario Barchinonense episcopo, cancellario suo, hoc scribi fecit loco die et anno prefixis.
1295, juliol 18. Anagni
El papa Bonifaci VIII declara que l’illa de Menorca pertany a la diòcesi de Mallorca
Jaime Villanueva. Viage literario a las iglesias de España. Vol. XXI., p. 294. Madrid 1851. Transcripció amb variants formals efectuada a partir d'aquesta edició
Bonifacius episcopus servus servorum Dei.
Venerabili fratri Poncio, episcopo Maioricarum, salutem et apostolicam benedictionem.
Cum insula Minoricarum de novo de manibus sarracenorum erepta, et ad cultum nominis christiani redacta fore noscatur, et per hoc cuius diocesani episcopi iurisdictioni eadem insula subiecta esse deberet, hucusque non fuerit ordinatum; nos, nolentes ut deinceps occasione huiusmodi, habitatores eiusdem insule circa spiritualia defectum aliquem patiantur, insulam ipsam tibi tamquam proprio diocesano, et episcopali sedi Maioricarum subesse, ac omnia iura episcopalia, que tam ex lege diocesana, quam iurisditionis competunt, ad te tuosque successores Maioricarum episcopos, qui pro tempore fuerint, in eadem insula pertinere, auctoritate apostolica decernentes, tibi et eisdem successoribus presentium tenore concedimus, ut prefata iura omnia exercere libere in perpetuum in predicta insula valeatis.
Tu itaque prefectus ad ista, sic de hominibus ipsius insule in spiritualibus tue cure commisis paternam sollicitudinem habeas, quod sicut pastor bonus eis ita presis ut prosis, ipsique sub tuo salutari ac provido regimine spiritualibus proficiant incrementis.
Nulli ergo, etc.
Si quis autem, etc.
Datum Anagnie XV kalendas augusti, pontificatus nostri anno primo.
© 2006 - Universitat Jaume I - Arxiu virtual Jaume I