Hem revisat la transcripció del text de la carta de capitulació dels musulmans del castell de Cervera (del Maestrat), de l'any 1233, a partir de l'únic manuscrit conegut actualment que conserva el text, que no és més que una còpia simple i poc cuidada de començaments del segle XVII. Tot i les diferències formals que presenta respecte del que degué ser, no l'original sinó la còpia autoritzada de 1316 de la que el darrer escrivà va partir, i tenint també en compte les errades que semblen deduir-se de l'anàlisi del text, amb aquesta nova lectura ens apropem una mica més a la realitat del contingut, però no pas a les formes originàries del document
Hoc est translatum bene fideliter factum VIIº calendas nobembris anno Dominii milessimo trecentesimo decimo sexto, sumptum a quodam publico instrumento cuius tenor talis est:
Unibersa negotia mandata literis ac voti testium ab utroque trahuntur inmobile firmamentum; qua propter ad honorem omnipotentis Patris et Filii et Spiritus Sancti:
Notum sit universis, tam presentibus quam futuris quod nos frater Hugo de Fulalcherio, Dei gratia magister Aragonie et Chatalonie et castelanus Amposte, consilio et voluntate fratrum nostrorum, gracia Dei operante, habuimus propositum et consilium inter nos ut locuti essemus cum probis hominibus de Cervaria et fuimus ibi, et locuti fuimus cum alfachi Abinfaliz, cum Azmet Abinabale, et Abdella filio Abzemet, et Maymo filio Azmet Nigro, et cum Naça filio Abnifazne, et Abiifaxiz, et cum omnibus mauris de Cervaria, de facto scilicet ut rederent nobis castrum de Cervaria.
Placuit denique omnipotenti Deo, et beate virgini Marie, et omnibus santis; quod ipsi habuerunt pro consilio et certo proposito ut traderent et miterent se sub nostro posse et dominio, cum castro et cum omnibus pertinentiis predicti castri.
Retinemus tamen ibidem, ut ipsi mauris et heredes eorum sint populatores ipsius loci sicut inferius declaratum fuerit.
Idcirco nos, frater Hugo de Fulalquerio antedictus, consilio et voluntate fratris Raymundi de Vetula comendatoris castri Emposte, et fratris Arnaldi de Villaracuto comendatoris de Algaira, et fratris Garcie Periz comendatoris de Casp, et fratris Raymundi Berenguarii comendatoris Santi Valentini, et fratris Guillermi de Malavetula, et fratris Bernardi comendatoris domus nostre Dertusse, et aliorum fratrum nostrorum, per nos et omnes sucesores nostros, cum hoc instrumento perpetuo valituro recipimus vos omnes mauros habitatores de Cervaria et omnes heredes vestros, sicut nostros homines propios in nostra speciali proteccione securoque ducatu, vos scilicet et omnia bona vestra mobilia et inmobilia ac semoventia, habita et habenda, tali videlicet modo quod maneatis et sitis in vestra lege et in vestra zuna, et in vestris consuetudinibus, in arrabal de Cervaria, sub judicio vestri alcaydi et unum judicis et suorum succesorum, et sitis heredes post alium, sicut in vestra lege et zuna continetur.
Item, volumus et concedimus quod mesquida vestra sit in pose unius alcaidi et zabahalam, sicut in vestra lege invenitur, scilicet servicio totius algame in [priguonar] et in oracionibus et in vestro jejunio, et domus et honos predicte mezquite sint franca sine aliqua servitudine nostra.
Item, alcaidus et zabazala semper sint liberi de zofris et de alis usaticis, excepto quod de posesionibus suis dent nobis partem nostram sicut alteri mauris Cervarie fecerint.
Et est manifestum, quod alcaydus et zabazala, et ceteri mauri habitarores de Cervaria, dabunt et teneantur nobis et successoribus nostris dare fideliter quintam partem de omnibus fructibus et expletis diversorum generum, que in posesionibus et honoribus infra terminos de Cervaria habuerint; quam quintam partem adducant et mittant in castrum de Cervaria sine aliqua nostra misione.
Item, de omni venacioni, scilicet de cervis, porcis, heuris, capris et ircis silvestris, dent nobis unum quarterium de ultimis quem adducant et mittant in castrum, et omnes venatores qui fuerint in Cervaria posint venari cuniculos de festo santi Michaeli usque ad Carniprivium Quadragessima, et uterque illorum det nobis in castro tria paria cum pellibus bona et recipencia.
Item, volumus et concedimus, quod in predicta rabal non posint manere christianus vel judeus inter predictos mauros illius arrabalii, et etiam si porterius fuerit necese in predicta arrabal, volumus et concedimus quod mauris illius loci posint ibi mitere unum maurum pro porterio.
Item, volumus et concedimus quod christiani, aut judei non posint nec habeant licenciam hospitandi aliquo modo in aliqua domo maurorum illius loci.
Item, volumus et concedimus quod de omnibus inventionibus quas mauri habitatores de Cervaria fecerint, quod habeant ipsi ma[u]ris inde medietatem et nos alteram medietatem.
Item, volumus quod omnes mauri qui habuerint apes in Cervaria, dent nobis et succesoribus nostris singulis annis in festo sancti Juanis Baptiste, de unoquoque vaso unum denarium jachensem; et etiam de ovibus et capris, et arietibus similiter faciant. De utroque capite unum denarium, exceptis illis quod debent jugulare in Pasqua sua, et illum denarium detur pro aradecha.
Item, de omnibus vestris, tam menutis quam grandis, quas emerint aut vendiderint ad negocia sua facienda, et eciam racione lucrandi aut jugulandi ad mazelum, vel voluerint tenere eas in domibus suis, non teneantur aliquid nobis dare.
Item, omnes mauris habitatores de Cervaria qui habuerint bestias scilicet unum par, faciant jovam semel in anno, scilicet in sementerio, et nos dabimus eis in ipso die dictum competentem. Et de unaquaque domo maurorum in qua sit homo etatis ultra sexdecim annis, laboret nobis in unoquoque mense duos dies pro zofra ad opus muri aut in aliis negociis que necesse fuerint in castro, et nos dabimus eis manducare in ipsis diebus.
Item, volumus et concedimus quod mauris ipsius loci non teneantur facere exercitum aut cavalcatam super mauros aut christianos de cetero, tamen si christiani aut mauris aliquid venirent et insurgerint contra castrum de Cervaria aut res nostras que fuerint infra terminos de Cervaria, omnes mauris habitatores in Cervaria nobiscum in simul teneantur defendere prout potuerint castrum et bona nostra et hominum nostrorum bona fide.
Item, volumus quod omnes mauri de Cervaria sint liberi per mare et per terram cum omnibus mercaturis suis quas fecerint et cum ilis detulerint.
Item, volumus quod si querimonias fuerint inter christianos et mauros qualicunque racione, quod alcaydus faciat iuris complementum de mauro secundum suam legem; et judex christianorum faciat similiter pro christiano secundum suam legem similiter. Et si forte aliquis mauriis fuerit acusatus quod detineret captivum absconsum in domo sua, non queratur domus sua aliquo modo, donec sit ibi aliquis christianus aut maurus pro testimonio, et si invenitur ibi extrahatur, sin autem non queratur domus suii vezini propter racionem ilius captivi.
Item, volumus quod si aliqui maurus voluerit exire de Cervaria infra hunc primum annum, quod posit facere salbus et securus cum omnibus personis et rebus suis ubicumque voluerit ire. Completo anno posint exire cum personis tamtum, et omnia bona sua sint nostra sine aliqua diminucione. Et si forte aliquis maurus aut christianus acusaret aliquem maurum de aliquo crimine, non credatur nisi probaretur hoc per idoneos testes, et postea adjudicetur per alcaydum suum secundum suam legem. Et nos de cetero non possimus co[g]ere aliquem maurum ut exeat et recedat a posesione sua nisi eset in loco heremo infra terminos de Cervaria.
Item, volumus et concedimus quod si forte maurus aut maura vel aliqua res maurorum fuerint pignorata aut furata quod nos perquiramus hoc, et hoc imbento si factum fu[e]rit, culpa predictorum maurorum, faciant directum sub judicio sui alcaydi; et si forte in hoc non fuerint in culpa predicti maurii, nos teneamur ilud redere predicti mauris.
Item, volumus quod si sacramentum devenerit super maurum aut mauram ut faciat eum secundum legem suam.
Item, volumus et concedimus quod omnes honores et posesiones quos et quas habent mauri, qui modo sunt habitatores de Cervaria et eorum heredes, prope aut longe, ut habeant et teneant eos et eas sine omni diminucione.
Item, dabimus omnibus mauris scilicet toti aljama, unum alaminum et unum sajonem de sua lege pro negociis que inter nos et ipsos fuerint faciendis et pro gubernandum mauros.
Item, volumus quod omnes mauri de Cervaria posint deferre armas sicut habent in consuetudini et non auferantur eis aliquo modo.
Et nos frater Hugo de Fulalquerio, et nos omnes fratres supradicti, per nos et omnes sucessoribus nostros, cum hoc presenti instrumento perpetuo valituro promitimus et convenimus vobis omnibus mauris habitatoribus et habitantibus in Cervaria, sub fide ordine nostro, omnia predicta et singula sicut superius sunt scripta et comprehensa attendere et complere, et nunquam contravenire aliqua racione que dici vel excogitari posit ullo modo.
Et nos alfaqui alcaydus, et Abdela, filius Abdezamet, et Maymonus filius Azmeti Nigri, et Fara filius Abinfazine, et Abil Abinfariz, et Azmet Abinabale, nos omnis supradicti concilio et certa voluntate totius aljama de Cervaria, quia cognobimus vos dominum magistrum antedictum et omnes fratres Hospitalis, fidelis et secundum Deum in omnibus veraces amisimus nos cum castro predicto in vestro posse et dominio; et nos quisque in solidum per nos et omnes heredes nostros et per omnes mauros de Cervaria, promitimus et comvenimus vobis et sucesoribus vestris, et omnibus fratribus Hospitalis tam presentibus quam futuris, esse fidelis habitatores et obedientes in omnibus et per omnia.
Et ut hoc melius et firmius a nobis et ab omnibus mauris habitatoribus de Cervaria compleatur et atendatur, juramus per Deum verum omnipotentem et per profetam nostrum Mahomet, et per omnem legem et zunam nostram, sicut melius et plenius posumus hoc jurare ulo modo, ad bonum et propium intelectum omnium fratrum Hospitalii.
Quod est actum decimo kalendas decembris anno Domini milesimo ducentesimo tricessimo tertio.
Sig+num fratris Hugonis de Fulalquerio, Dei gratia magistri Aragonie et Catalonie et castelani Amposte.
Sig+num fratris Raymundi de Vetula comendatoris Emposte. Sig+num fratris Arnaldi de Vilaracuto comendatoris de Algaira. Sig+num fratris Garcie Periz comendatoris de Casp. Sig+num fratris Raymundi Berengarii comendatoris domus Santi Valentini. Sig+num fratris Bernardi comendatoris domus Dertuse, qui hoc sicut in hoc instrumento continetur firmamus per nos et omnes sucesores nostros bona fide.
Sig+num alfachi alcaydi. Sig+num Abdela filii Abdezemet. Sig+num Azmeti filii Maymoni Nigri. Sig+num Faras filii Abinfazne. Sig+num Abil Abimfarez. Sig+num Azmet Abil Abinabalef; nos qui hoc totum quod superius predicitur, per nos et omnes mauros habitatores Cervarie, presentes et futuros, firmamus et concedimus et ratum et firmum habebimus et obserbabimus et nunquam contraveniemus ullo modo.
Sig+num Bernardi de Linerola, capelani altaris santi Bartolomei, qui hoc scripsit cum literis rasis et inscriptis in duodecima linea que notatur "tria paria", die et anno quo supra.
Sig+num Guillermi Estefani, notarii publici ville Cervarie, qui hoc translatum translatavit cum raso et emendato in quinta linea, ubi dicitur "nos et omnes"; et cum supraposito in decima sexta linea ubi dicitur "ultra"; et cum raso et emendato in vigesima linea ubi dicitur "volumus"; et in eadem linea ubi dicitur "posit"; et in vigesima terçia linea ubi dicitur "culpa". Et cum originali suo de verbo ad verbum bene fideliter comprobavit die et anno in prima linea contentis; salvo tamen quod predictum originalium est quasi totum similiter scriptum sive interliniatum de prima linea usque ad ultimam, cum literiis morisquis, quas ego dictus notarius nescivi translatari neque inteligere.