Anno Dominice Incarnationis XXVII post millesimum, XVII kalendas junii, convenit Oliba, pontifex Ausonensis, ad vicem Berengarii Helenensis episcopi, tunc temporis in transmarinis partibus peregrini, una cum Idalchero, sancte Helenensis ecclesie archipresbitero, et Gaucelino, archidiacono, et Ellemaro, sacriscrinio, et choraule Gauzberto, et ceteris prefate sedis canonicis, coetuque sacrorum ducum, caterva quoque fidelium, non solum virorum, sed etiam feminarum, convenerunt in comitatu Rossilionense, in prato Tuluies.

Quo cum convenissent, primo rogantes Domini misericordiam, ut corda fidelium suorum ad se converterent, mentes quoque et actus dirigeret; dein requisierunt, si que hactenus a prefatis episcopis statuta fuerant, observarentur. Sed cum pene omnia invenissent nisi solum pedibus conculcata, sed etiam oblivioni dedita; iterum reparare studuerunt eodem tenore, quo fuerant hactenus condita.

Constituerunt itaque prefati episcopi, simul cum omni clero et fideli populo, ut nemo in toto supradicto comitatu vel episcopatu habitans, assalliret aliquem suum inimicum ab hora sabbati nona, usque in die lunis, hora prima, ut omnis homo persolvat debitum honorem die dominico; neque ullo modo aliquis assalliret monachum aut clericum sine armis incedentem; neque aliquem hominem ad ecclesiam cum familia euntem vel redeuntem; neque aliquem hominem cum feminis euntem; neque aliquis auderet ecclesiam vel domos in circuitu positas a XXX pasibus violare aut assallire. Hoc idem pactum sive treguam ideo constituerunt, quoniam divina lex, et pene omnis christiana religio ad nihilum deducta, ut legitur, abundabat iniquitas, et refrigescebat caritas.

Et ideo nos precipimus supradicti, episcopus, clerus simul, et omnis ordo serviens divinis cultibus, et coram Deo interdicimus ut nullus homo vel femina, de supradictis aliquid voluntarie temerare vel infringere presumat, nec invadat res sancte matris ecclesie Helenensis, sive ceteris ecclesiis vel monasteriis debitas; neque aliquis, se sciente, in incestu usque ad VI gradu permaneat; neque aliquis uxorem propriam dimittat, nec alteram feminam habeat. Quod qui fecit sive in antea fecerit, nisi resipuerit, et pro posse emendaverit, et ad plenam satisfactionem sancte matris Ecclesie coram supradictis canonicis infra mensium trium spatium venerit, a liminibus sancte Ecclesie, et omnium christianorum coetu excommunicatus permaneat.

Et ut noveritis omnes quale peccatum sit iungi excommunicatis, nullus christianus debet manducare cum eis vel bibere, neque osculum eis porrigere, neque cum eis loqui, nisi de satisfactione; neque, si excommunicati defuncti fuerint, debentur ad ecclesias sepeliri; neque aliquis clericus vel fidelis debet pro eis orare.

Si vero pro nihilo duxerint excommunicationem, transactis tribus mensibus anathematis vinculo, id est, ut perditi sicut Iudas proditor, damnetur. Et si, quod Deus avertat, in hac perfidia obierint, corpora illorum cum psalmis et himnis, vel spiritualibus canticis, non ducantur ad sepulturam, nec inter fideles mortuos eorum nomina ad sacrum altare recitentur. Et quia peccatum perpetraverunt ad mortem, nisi penituerint, sine fine damnentur in eternam damnationem.

Omnibus canonicis suprascripte sedis interdicimus coram Deo et sanctis eius, ut nullus eorum de his aliquid solvere audeat sine consensu prefati archipresbiteri vel archidiaconorum, vel sacriscrinnii et caputscholaris, vel ceterorum fratrum canonicorum.

Ministeria autem divina sine intermissione fiant pro excommunicatis per spatium trium mensium, ut det illis Deus penitentiam, et resipiscant a laqueis diaboli, a quibus capti tenentur ad ipsius voluntatem.

Quod qui noluerit perficere, noverit se mulctandum, nisi resipuerit suprascripta excommunicatione.

Omnibus autem supradicta observantibus pax et misericordia concedatur a Domini Iesu Christo hic et in perpetuum. Amen.

Oliba, gratia Dei episcopus.

Karissimis fratribus W[adallo], et P[etro] et S[alomon], iudici et presbitero, atque ceteris in cenobio commanentibus Dei genitricis et virginis Marie, beatitudinem perpetue vite.

Volo nosse fraternitatem vestram, dilectissimi, quod in sinodo que nuper habita est apud nos, facte sunt quedam constitutiones atque firmate, quas vobis volumus notas facere, et ut vos per omnes ecclesias et populos episcopatui nostro subiectos hec intimare et innotescere nimium curetis fraternitatem vestram studuimus ammonere.

In primis, de constitutione pacis, que per omnes regiones nostras tenetur a vespere ferie IIIIe. usque ad horam I, ferie IIe., videlicet, ut per omnes ecclesias feria Va. sonet ad vesperum signa, et ab illa hora tota feria VIa. et sabbato et dominica, usque ad horam Iam., ferie IIe., teneatur pax irrefragabilis et inviolata; et excommunicent et amoneant omni die dominica populum per suas ecclesias, ut nullus hanc pacem audeat violare. Qui autem eam violare ulla ratione presumpserit, aut qui violatoribus ullum patrocinium contra hec intulerit, tamdiu eum excommunicent neque ullum divinum officium eo presente in ecclesia faciant, donec ei cui malum fecit optime emendet, et post hec in sede ad nostrum iudicium se representet.

Ortamur etiam ut similiter omnibus dominicis diebus excommunicent sicut nos excommunicavimus, quicumque monetam nostram falsaverit, aut minuerit, aut denarios detonderit, ut factores et patrocinatores, aut qui cognoverit et celaverit, omnes excommunicati permaneant. Mandante etiam hoc domno pontifici, ut ipse hec omnia adimpleat, et adimplere faciat, sicut nostra karitas ei denunciat. Hoc etiam in mercatis, feria IIa., declamare facite, ut per multos possit innotescere.

Statuimus etiam pro omnibus in nostro episcopatu hoc anno defunctis, hac feria IIa., magnum officium celebrari ab omnibus clericis qui sub nostri episcopatus commanent terminis; quod vos quam maxime ortamur et ammonemus implere.

Constituimus etiam in predicto sinodo, atque firmavimus, et excommunicando anathematizavimus, quod volumus et ammonemus ut vos, nostris clericis, hoc ipsum in suis ecclesiis diebus dominicis agnoscere, ut quicumque mercatores ad mercata venientes, aut in mercatis manentes, aut inde redeuntes disturbaverit, aut sua eis violenter abstulerit, aut qui factoribus istius mali aliquod patrocinium contra hoc intulerit, tamdiu [ipsi] excommunicati permaneant, nec divinum officium in ecclesia audiant, donec digne illis cui malum intulerunt, emendantes restitutum habeant.

De cetero in Domino valete, et hec non signiter adimplere curate.

Hec est pax confirmata ab episcopis et abbatibus et comitibus necnon vicecomitibus et ceteris magnatibus et reliquis christianis Deum timentibus, anno Dominice Incarnationis millessimo XXX III, ut ab ista die et deincebs ullo homo ecclesiam non infringat, neque mansiones que in circuitu ecclesie sunt aut erunt usque ad XXX passi, nisi episcopus aut comes, aut archidiaconus, quibus illa ecclesia subdita sit, propter hominem excomun[icatum] pro pace aut pro treva Dei. Ecclesias autem illas in hac defensione non ponimus, in quibus castella et fortitudines facte sunt. Quas vero ecclesias, in quibus raptores vel fures preda vel furta congregaverint vel malefaciendo exierint inde vel illuc redierint, tandiu salvas esse iubemus, donec querimonia malefacti ad proprium episcopum aut ad sedem veniat. Et si episcopus aut canonici sedis se fatigaverint vero malefactor ille iusticiam facere nolit, postea ex mandato presulis aut canonicorum eius predicta ecclesia habeat suum munimine. Ille autem homo qui aliter ecclesiam invaserit aut ea que in circuitu eius sunt usque ad XXX passus irrupit, sacrilegio compositionem emendet et tandiu excommunicetur quousque digne satisfaciat.

Item, placuit ut clericum qui arma non portaverit, aut monachos seu sanctimoniales, ullus homo non invadat neque iniuriam faciat eis.

Comunia vero canonicorum vel monacorum ullus homo non diripiat aut aliquid inde non infringat. Et si fecerit, tandiu excomunicetur donec inde iusticiam faciat.

Similiter confirmaverunt ut ullus homo in isto episcopatu vel in aliis, predam non faciat de equibus et de pullis earum, usque ad medium annum, neque de bobus, neque vaccis et eorum filiis, neque de asinis aut asinabus et eorum filiis, neque de yrcis et capris et eorum filiis. Si vero exercitus militum super inimicum ospitatus fuerit, quicquid ibi in cibum sumpserit, preter arietes et oves et yrcos et capras et boves et vacas et eorum filiis, hoc pro pace fracta non computetur.

Mansiones vero pagensium vel clericorum arma non ferentium ullus homo non incendat vel destruat. Villanum autem aut villanam nemo aprehendat neque vestimenta sua eis tollat, neque vulneret atque debilitet, neque occidat, neque tollat eis reiam aut [examen]. Mulos et mulas qui inventi fuerint sub iugo in aracione ponimus in hac observatione. Messes ullius hominis nemo ardeat neque olivas incidat. Quicumque vero hanc [pacem quam inde po]nimus infregerit, et illi cui eam infregerit infra XV dies capitaliter non emendaverit, si dies XV transierint, in duplum ei componat, et a duplatione medietatem episcopus habeat et medietatem comes.

Pactum autem Domini, quod treguam apellant rustici, confir[maverunt festivitates predicti] episcopi, videlicet, [a prima] die Adventus Domini usque ad octavas Epiphanie, et a die lune que antecedit caput Ieiunii, usque ad diem lune qui est primus [post diem dominicum octavarum Pasche, et a die lune Ascensionis Christi, ad diem lune qui venerit post dominicum diem octavarum Pentecosten, et in III vigiliis totidemque festivitatibus sancte Marie, vigilie et festivitates] XII apostolorum, vigilia et festivitas sancti Laurentii, vigilia et festivitas sancti Petri ad Vincula et sancti Felicis Gerunde. Festivitates insuper cum earum vigiliis ponimus in hac observatione, scilicet sancti Iohannis Babtiste, hac sancti Marchi, et sancti Martini confessoris, vigilia et festivitas sancte Eulalie Barchinone, et vigilie et festivitates II festivitatum sancte + inventionis et exaltationis, et anniversarium dedicationis sancti Petri sedis Vici, cum sua vigilia. Festivitas etiam Omnium Sanctorum cum sua vigilia, similiter et IIIIor. tempora posuerunt in hac observatione.

Predictos autem festivos dies in tregua [diari non solum confirmaverunt predicti episcopi, sed etiam procedentes et sequentes noctes ab ocasu sole usque ad ortum solem alterius diei iusserunt] custodiri.

Si quis autem intra hanc predictam treguam aliquod malum alicui fecerit, in duplum ei componat, et prius eam per iudicium aque frigide in sede dupliciter emendet.

Si quis autem intra hanc treguam voluntarie hominem occiderit, ex consensu omnium christianorum definitum est, ut omnibus diebus vite sue exilio damnetur.

Quicumque vero pacem predictam et pactum Domini preceptam quam treguam dicunt bene custodieret et servaverit Deus, pacis et totius consolationis cum illo erit, et graciam sue benediccionis super illum multiplicetur, et per hanc observacionem omnium peccatorum suorum remissionem habere poterit.

Illis vero hominibus qui predictam treguam prescriptam rumperint aut violaverint, que [in predicto episcopatu Ausonensi et comitatu habitant et] habitaverint, superveniat ira et indignacio Dei, et hi tales communionem vel societatem seu amiciciam cum fidelibus christianis non habeant, sed habeant partem cum impiis sicut scriptum est: "Non est pax impiis", dicit Dominus. Insuper, excomunicati sint et extranei a sanctis Dei ecclesiis. Et si in hac malicia aliquis eorum mortuus fuerit, ullus sacerdos vel diaconus, aut aliquis, non audeat eum sepelire.

Prohibuerunt autem predicti episcopi ut et intrantibus his pactis, id est treguis, a tempore Adventus Domini et XL et letaniarum Ascensionis Dominice, aliquis castrum aut munimen edificare non presumat, nisi XV dies ante incoatas predictas treguas hoc fecerit.

[Constitucio prima]

Anno Domini LXIIII post millesimum, facta est confirmacio pacis sive pacti Domini ab episcopis, videlicet Berengario, Barchinonensi, et Guillelmo, Ausonensi, et Berengario, Gerundensi, necnon et abbatibus et diversi ordinis clericis religiosis, apud Barchinonam, in ecclesia sedis Sancte Crucis, iussu domini Raymundi et domine Almodis, Barchinone principum, assensione et clamacione illorum terre magnatum et ceterorum christianorum Deum timencium.

[1] Constitucione namque predictorum episcoporum et principum sancitum est ut ab ista die et deinceps, nullus utriusque sexus homo ecclesiam nec mansiones que in circuitu ecclesie sunt aut erunt, usque ad XXX passus, non infringat aut invadat, nisi episcopus aut canonici quibus illa ecclesia subiecta fuerit, propter suum censum aut propter hominem excomunicatum hinc eiciendum.

[2] Ecclesias autem illas in hac non ponimus deffensione in quibus castella facta sunt.

[3] Eas vero ecclesias in quibus raptores seu fures, predam vel furtum congregaverint, vel malefaciendo inde exierint aut illuc redierint, tamdiu salvas esse iubemus donec querimonia malefacti ad proprium episcopum aut ad sedem Barchinone prius perveniat. Si aut illi predones aut fures precepto episcopi aut canonicorum Barchinonensis sedis iusticiam facere noluerint aut distulerint, tunc auctoritate predicte episcopi sedis et canonicorum habeatur illa ecclesia absque [im]municione.

[4] Ille autem homo qui ecclesiam aliter invaserit, aut ea que in circuitu eius sunt usque ad XXX passus irruperit, summam DC solidorum pro sacrilegii composicione emendet, et tamdium excomunicati subiaceat quousque digne satisfaciat.

[5] Item, placuit ut clericos qui arma non portaverint, aut monachos, vel sanctimoniales, sive ceteras mulieres, aut eos qui cum episcopis ierint aut fuerint, si arma non tulerint, nullus homo non invadat.

[6] Comunia vero canonicorum vel monachorum nullus homo non infringat, aut aliquid inde non diripiat.

[7] Similiter, confirmaverunt predicti episcopi et principes, ut nullus homo in isto episcopatu Barchinone predam non faciat de equabus vel pullis earum, aut de muxillis masculis vel feminis, nec de vaccis, nec de asinis aut asinabus, nec de ovibus nec de capris.

[8] Mansiones vero pagensium vel clericorum arma non ferencium, nullus homo non incendat vel destruat, exceptis hiis propriis quos milites habitant.

[9] Villanum aut villanam, nullus homo apprehendere aut distringere audeat aut redimere faciat.

[10] Messes vero, nemo incendat aut seccet, nec oliveram cidat, nec fructus eorum dissipet. Vinum vero alterius nemo fundat.

[11] Quicumque enim hanc pacem quam prediximus infregerit, et illi cui eam infregerit infra XV dies summam composicionis non emendaverit, si dies XV transierint, duplum ei componat.

[12] Pactum autem Domini, quod treugam appellant populi, confirmaverunt predicti episcopi fortiter vinculum, videlicet a prima die Adventus Domini usque ad octavas Epiphanie Domini, et a die lune que antecedit Caput Ieiunii usque ad diem lune qui est primus post dominicum diem octavarum Pentecosten, et in tribus vigiliis totidemque festivitatibus sancte Marie, vigiliis namque et festivitatibus XII Apostolorum, vigiliis etiam et festivitatibus sancte Eulalie et sancti Cucuphatis, Barchinone martirum, vigiliis etiam et Nativitatibus duarum Sancte Crucis festivitatum. Festivitates insuper cum eorum vigiliis ponimus in hac observacione religionis, sancti Iohannis Baptiste, ac sancti Laurencii, et sancti Archangeli Michaelis, sive sancti Martini festivitas, et Omnium Sanctorum, et vigiliam eiusdem similiter, et Ieiunia IIIIor. Temporum in tali observacione posuerunt.

[13] Predictos autem festivos dies, qui sunt in treuga Domini, non solum confirmaverunt predicti episcopi, sed etiam omnes sequentes usque ad ortum solis alterius diei iusserunt custodiri.

[14] Siquis autem iuxta hanc predictam treugam aliquod malum alicui fecerit, in duplum ei componat, et postea per iudicium aque frigide treugam Domini in sede Sancte Crucis emendet.

[15] Siquis autem intra hanc treugam voluntarie hominem occiderit, ex consensu omnium christianorum deffinitum est ut post factam composicionem homicidii omnibus diebus vite sue exilio dampnetur, aut in monasterio, assumpto monastico habitu, retrudatur.

[16] Pretextatum autem Domini pactum preloquti episcopi et principes constituerunt ut ab omnibus secum in superventuram expeditionem euntibus, aut hic intra terram manentibus firmiter custodiatur atque observetur in omni spacio ipsius expedicionis usque ad XXX dierum terminum illorum regressionis. Ita ut nemo hominum, tam cum illis euntium quam remanentium, ausus sit alicui homini fideli in rebus illius aliquid malefacti facere. Quod qui fecerit, duplam malefacti composicionem exolvat, et semper tamdiu a comunione christiana privetur, quousque ab ipso emendetur digne.

[17] Illos autem perversos homines qui capiunt christianos ut vendant eos paganis aut nunciant ad dampnum christianitatis, ita eiecerunt predicti episcopi et principes a comunione ecclesie et christianitatis, ut siquis eos invenerit, treugam Domini illis non tenet.

[Constitucio Va. De pace et treuga]

[18] Item, constitutum est consilio et diffinicione episcoporum, ecclesiastici ordinis clericorum et comitum, necnon vicecomitum sive ceterorum terre magnatum atque aliorum Deum timencium, quod siquis in Barchinonensi [sive] Ausonensi episcopatu equitaverit super alium cum aliquo exercitu parvo aut magno causa faciendi aliquod malum et fecerit aliquam depredacionem aut devastacionem unde pax et treuga infringatur, ipsi qui auctor sceleris est, scilicet, qui dux et caput fuerit illius exercitus in illa expedicione, cogatur emendare ex toto omne malum quod ab illo, et ab hiis quos secum deduxerit, factum fuerit. Quod si ipse noluerit emendare vel non potuerit, tamdiu subiaceat excomunicacioni cum omni honore suo et cum omnibus qui secum fuerint ad perpetranda illa malefacta, donec illud malum redirigatur, sicut scriptum est in pace et treuga Domini, hoc est in duplo. Et omnes qui fuerunt cum illo malefactore in equitacione illa, semper sint in excomunicacione et eiecti a pace et treuga Domini, donec faciant redirigere prefatum malum illi cum quo fuerint in expedicione illa, aut ipsi per semetipsos redirigant. Quod si dixerit malefactor ille illos qui secum perrexerunt non ab illo invitatos esse ad faciendum illud malum, purget se per iudicium aque frigide non ab illo esse deductos. Et postmodum illi qui interfuerunt prefate devastationi maneant sub excomunicacione donec emendetur ab eis prefatum malum. Et idem malefactor sub eadem excomunicacione maneat, donec emendetur ab illo, et ab illis quos secum duxerit malum quod ibi fecerunt.

[Si filius facit malum, an pater teneatur, necne. Constitucio VIa.]

[19] Item, constitutum est quod si aliquis filius magnatum terre, tam maiorum quam minorum, fecerit aliquod malum per pacem aut per treugam Domini aliquibus hominibus ex castro patris sui vel ex honore eius aut cum hominibus suis, ipse cogat filium et homines suam terram tenentes redirigere malum quod fecerint. Quod si noluerit hoc facere ipse filius et prefati homines, idem pater redirigat omne malum quod filius suus et homines sui fecerunt. Quod si filius non fecerit malum ex honore vel castro paterno, et fecerit tamen illud cum hominibus tenentibus terram patris sui vel cum hiis quos ipse pater habet in familia sua, similiter ipse pater cogat homines suos redirigere prefatum malum. Quod si facere non potuerit, auferat eis benefficium suum ex toto et proiciat illos ex familia sua sine engan. Quod si ipse pater hoc facere noluerit, tamdiu maneat sine excomunicacione cum omni honore suo, et prefatus filius sive prefati homines cum eo, donec redirigant ex toto malum quod miserunt. Quod si ipse filius adhuc ex aliis locis, non ex honore paterno vel castro, neque cum hominibus patris, aliquod malum alicui fecerit, non redeat in paternum castrum vel honorem, neque pater aut mater impendant illi aliquod beneficium vel protegant eum in aliquo. Quod si fecerint, aut emendent malum quod filius perpetraverit, aut tamdium maneant sub excomunicacione donec emendent.

[Cum quis inculpatur, qualiter debet se expiare et qualiter dominus teneatur ex delicto suorum. Constitucio VIIa.]

[20] Item, constitutum est quod si aliquis fuerit culpatus ex aliquo modo de maleficio quod ipse precepit aut stabilierit, aut consilium dederit quod ageretur, et ille dixerit se hoc non agisse de quo in rei veritate notum fuerit quod ipse per semetipsum predicto malo non interfuit, propria manu iruet super altare consecratum se non precepisse aut stabilisse neque consilium dedisse quod malum illud perpetraretur. Et postmodum non sit protector aut deffensor illius, qui hoc malum fecit, ullo ingenio vel aliquo modo. Quod si homo suus fuerit, qui suam teneat terram et beneficium suum unde valeat eum distringere, aut faciat hoc sibi redirigere, aut auferat ei ex toto terram et beneficium suum. Et postmodum, expellat eum a se sine aliquo engan, et non exibeat ei ullam societatem ad suum beneplacitum, nec deffendat eum in aliquis.

[21] De omnibus illis constitutum [est] qui interfuerint malefactis quod si dixerint se non interfuisse, quod expient se per iudicium aque frigide in sede Sancte Crucis. Quod si facere noluerint, excomunicacioni subiaceant.

[De purgacione violatorum pacis et treuge, et qualiter vindicetur. Constitucio octava]

[22] Omnes vero probaciones et expiaciones, que iudicabuntur querelatoribus et redirectoribus pacis et treuge Domini, fiant per iudicium aque frigide in sede Sancti Crucis. Ultimo vero de pace et treuga Domini a nemine fiat in omni Barchinonensi episcopatu, donec prius querela ad Barchinonensem episcopum et eius canonicos perveniat, et expectetur tempus fatigacionis XXX diebus, quam episcopus et canonici sedis faciant in malefactore illo. Quod si infra hos XXX dies redirectum non fuerit, vel ita firmatum in manu episcopi et canonicorum eius per pignora quod redirigatur sine engan, malefactor ille et proprie res sue non sint in pace et treuga Domini, illo et honore suo excomunicato cum adiutoribus suis.

[Ne quis participet cum excommunicatis. Constitucio IXa.]

[23] Item, statutum est quod nulla persona, secularis aut ecclesiastica, scienter non comunicet cum excomunicatis, scilicet, salutacione aut osculo aut comistione, aut audiendo cum illis divinum officium, aut deffendendo et protegendo illos ex infraccione pacis et treuge Domini, vel contempnendo iudicium episcopi vel canonicorum eius, secundum quod scriptum est in pace et treuga Domini. Quod si fecerit, excomunicacioni subiaceat donec dimittat.

[24] Et ut eandem pacem Domini firmiter teneretur in Barchinonensi episcopatu, prelibati comites atque magnates, milites et reliqui homines Deum timentes laudaverunt et confirmaverunt illam, et dederunt cum [sacramento] Barchinonensi ecclesie ut firmiter teneant eam, sicut est scriptum, in Barchinonensi sede.

[25] Insuper, iuraverunt quod, Deus avertat, si quocumque modo frangerent pacem aut treugam Domini, quod redirigant illam ad iudicium episcopi et canonicorum eius, sicut scriptum est in pace et treuga Domini, et faciant eam redirigere suis militibus ac reliquis hominius. Et si episcopus voluerit inde facere comunitatem super infractores pacis et treuge, adiuvent eum sine engan sine dono sue peccunie.